Viêm âm đạo là gì? Nguyên nhân & cách phòng tránh

Viêm âm đạo là một trong những vấn đề phụ khoa phổ biến nhất ở phụ nữ trong độ tuổi sinh sản. Bệnh không chỉ gây khó chịu với khí hư bất thường, mùi lạ, ngứa rát mà còn có thể ảnh hưởng đến sức khỏe sinh sản nếu để kéo dài. Hiểu đúng dấu hiệu viêm âm đạo, nguyên nhân gây bệnh và cách điều trị – phòng ngừa sẽ giúp bạn chủ động bảo vệ “vùng kín”, giảm tái phát và sống thoải mái hơn mỗi ngày.

Viêm âm đạo là gì?

Viêm âm đạo (vaginitis) là tình trạng niêm mạc âm đạo bị viêm, thường do mất cân bằng hệ vi sinh hoặc do tác nhân nhiễm trùng (vi khuẩn, nấm men, ký sinh trùng) xâm nhập. Ở trạng thái khỏe mạnh, hệ vi sinh âm đạo có nhiều lợi khuẩn (nhất là Lactobacillus) giúp duy trì pH hơi acid và ức chế mầm bệnh. Khi cân bằng này bị phá vỡ, hại khuẩn phát triển mạnh, niêm mạc bị kích ứng — hình thành viêm.

Cơ chế hình thành (tóm lược):

• Rối loạn pH/vi sinh → lợi khuẩn giảm, hại khuẩn tăng → dịch tiết thay đổi (màu, mùi, độ đặc) → kích ứng, viêm.
• Tác nhân nhiễm trùng (vi khuẩn, nấm Candida, Trichomonas) bám dính niêm mạc → tiết độc tố → gây viêm, ngứa, rát.
• Kích ứng không nhiễm trùng (hóa chất, dị ứng, vật lạ) → tổn thương niêm mạc → viêm.

Mức độ phổ biến & đối tượng dễ mắc: bất kỳ phụ nữ nào cũng có thể bị, đặc biệt là người đang mang thai, đang dùng kháng sinh kéo dài, có đời sống tình dục không an toàn, tiểu đường kiểm soát kém, vệ sinh chưa đúng cách, hoặc phụ nữ sau sinh – mãn kinh (do thay đổi estrogen).

Ảnh hưởng nếu không điều trị: viêm có thể lan lên cổ tử cung – tử cung – vòi trứng gây viêm vùng chậu, tăng nguy cơ dính tắc, thai ngoài tử cung, khó thụ thai; ở thai phụ còn làm tăng nguy cơ sinh non, vỡ ối sớm. Ngoài ra, viêm kéo dài làm giảm chất lượng cuộc sống và chuyện chăn gối.

Nguyên nhân viêm âm đạo

Nguyên nhân bệnh lý (nhiễm trùng)

Viêm âm đạo do vi khuẩn (BV – Bacterial Vaginosis)
Xảy ra khi hệ vi sinh mất cân bằng: lợi khuẩn giảm, vi khuẩn kỵ khí tăng. Dấu hiệu thường là khí hư xám trắng, loãng, mùi tanh như cá và dễ nặng mùi sau quan hệ.

Viêm âm đạo do nấm Candida
Candida vốn hiện diện với lượng rất nhỏ trong âm đạo. Khi pH thay đổi, miễn dịch suy giảm, dùng kháng sinh kéo dài hoặc thai kỳ, nấm phát triển quá mức → khí hư trắng đặc, vón cục như bã đậu, ngứa rát dữ dội, đỏ tấy.

Viêm âm đạo do Trichomonas
Là bệnh lây qua đường tình dục do ký sinh trùng roi gây ra. Khí hư thường vàng/xanh, có bọt, mùi hôi tanh, kèm ngứa, rát, tiểu buốt, đau khi quan hệ.

Nguyên nhân không do nhiễm trùng

• Kích ứng/dị ứng hóa chất: xà phòng thơm, dung dịch vệ sinh mạnh, chất diệt tinh trùng, băng – tampon có mùi, chất bôi trơn…
• Dị vật trong âm đạo: quên tampon/cốc nguyệt san/bao cao su → dịch hôi nồng, khó chịu.
• Giảm estrogen (mãn kinh, sau sinh): niêm mạc mỏng – khô, dễ kích ứng và viêm.

Yếu tố nguy cơ cần lưu ý

• Mang thai (nội tiết thay đổi, pH thay đổi).
• Vệ sinh vùng kín sai cách: thụt rửa sâu, lau từ sau ra trước, để ẩm ướt lâu.
• Quan hệ tình dục không an toàn, nhiều bạn tình.
• Lạm dụng kháng sinh, thuốc đặt bừa bãi.
• Tiểu đường, suy giảm miễn dịch, stress kéo dài, ngủ thiếu.

Dấu hiệu viêm âm đạo (triệu chứng nhận biết)

Tùy nguyên nhân, biểu hiện viêm âm đạo có thể khác nhau, nhưng thường gặp nhất là:

• Khí hư bất thường:
  • Màu: xám trắng (BV), trắng vón cục như bã đậu (Candida), vàng/xanh (Trichomonas)…
  • Mùi: tanh như cá (BV/Trichomonas), hơi chua nhẹ (đôi khi ở nấm), hoặc hôi nồng khi có bội nhiễm.
  • Kết cấu: loãng như sữa loãng (BV), vón cục – đặc sệt (nấm), có bọt (Trichomonas).
• Ngứa rát, sưng đỏ âm đạo – âm hộ; xót khi tiểu.
• Đau khi quan hệ, giảm khoái cảm.
• Ra máu nhẹ bất thường (viêm nặng, niêm mạc dễ chảy máu).

Gợi ý: nếu bạn băn khoăn “đâu là dấu hiệu viêm âm đạo điển hình?”, hãy bắt đầu bằng việc quan sát khí hư, sau đó chú ý mùi và cảm giác ngứa/đau. Ba yếu tố này giúp định hướng nguyên nhân rất tốt.

Bảng phân biệt biểu hiện theo nguyên nhân

Viêm âm đạo có nguy hiểm không?

Phần lớn ca bệnh có thể chữa dứt điểm nếu phát hiện sớm và điều trị đúng. Tuy nhiên, việc chủ quan có thể kéo theo:

• Viêm vùng chậu (PID): viêm lan lên tử cung – vòi trứng – buồng trứng; nguy cơ dính tắc, vô sinh, thai ngoài tử cung.
• Nguy cơ ở thai kỳ: tăng sinh non, vỡ ối sớm, thai nhẹ cân; trẻ sơ sinh có thể bị ảnh hưởng nếu sinh thường khi mẹ còn nhiễm khuẩn/nấm/Trichomonas.
• Tăng nguy cơ mắc/lan truyền STI: niêm mạc viêm dễ tổn thương, tạo điều kiện mầm bệnh xâm nhập.
• Tổn thương cổ tử cung kéo dài: cần theo dõi, tầm soát định kỳ khi có bất thường dai dẳng.

Cách xử lý viêm âm đạo

Điều trị theo nguyên nhân

• Viêm âm đạo do vi khuẩn (BV): Dùng kháng sinh theo chỉ định (uống hoặc gel/kem đặt tại chỗ như metronidazole, clindamycin).
• Viêm âm đạo do nấm Candida: Dùng thuốc chống nấm (viên đặt/kem bôi chứa clotrimazole, miconazole; hoặc fluconazole đường uống theo chỉ định). Điều trị đủ liều để giảm tái phát.
• Viêm âm đạo do Trichomonas: Dùng metronidazole/tinidazole đường uống theo phác đồ. Điều trị đồng thời cho bạn tình để tránh lây qua lại.
• Viêm do kích ứng/dị ứng: Loại bỏ tác nhân (ngưng sản phẩm gây kích ứng, lấy dị vật nếu có), niêm mạc sẽ hồi phục dần; có thể phối hợp thuốc làm dịu khi cần.
• Viêm do thiếu estrogen (mãn kinh): Bác sĩ có thể cân nhắc estrogen tại chỗ để phục hồi niêm mạc (khi phù hợp).

Lưu ý: Không tự ý mua thuốc đặt/uống khi chưa rõ nguyên nhân. Điều trị “sai địch thủ” dễ làm viêm nặng hơn, tái phát dai dẳng.

Nguyên tắc điều trị chung

• Khám phụ khoa để xác định tác nhân (soi tươi dịch âm đạo, pH, xét nghiệm cần thiết).
• Dùng thuốc đúng – đủ liều – đúng thời gian. Không ngưng sớm dù đỡ triệu chứng.
• Kiêng quan hệ cho đến khi khỏi hẳn; nếu cần quan hệ, hãy dùng bao cao su.
• Tái khám theo lịch để đánh giá đáp ứng và phòng tái phát.

Cách xử lý viêm âm đạo cho bà bầu

Thai phụ dễ bị viêm âm đạo do nấm và cũng nhạy cảm hơn với biến chứng, nên cần xử trí thận trọng:

• Khám sớm khi có triệu chứng (khí hư lạ, ngứa rát, mùi bất thường).
• Chỉ dùng thuốc an toàn cho thai kỳ và theo đơn bác sĩ (ưu tiên điều trị tại chỗ; nhiều loại thuốc đặt chống nấm tại chỗ được cân nhắc an toàn theo giai đoạn thai kỳ).
• Vệ sinh nhẹ nhàng, không thụt rửa sâu; lau khô sau khi rửa.
• Mặc đồ lót cotton, khô thoáng, thay quần lót khi ẩm.
• Hạn chế quan hệ trong thời gian điều trị; nếu quan hệ, dùng bao cao su.
• Dinh dưỡng – nghỉ ngơi hợp lý, có thể bổ sung lợi khuẩn theo tư vấn để hỗ trợ cân bằng vi sinh.

Mục tiêu là khỏi viêm an toàn cho mẹ và bé, hạn chế nguy cơ sinh non/vỡ ối sớm và lây nhiễm cho trẻ khi sinh.

Khi nào cần đi khám ngay?

Hãy đi khám phụ khoa sớm nếu có một hoặc nhiều tình huống sau:

• Triệu chứng không giảm sau vài ngày tự chăm sóc cơ bản.
• Khí hư đổi màu rõ (xanh, vàng đậm, xám, nâu), mùi nặng (tanh cá, hôi khắm).
• Ngứa rát dữ dội, đau khi quan hệ/tiểu; sưng đỏ vùng kín.
• Ra máu bất thường ngoài kỳ kinh, hoặc đau bụng dưới liên tục.
• Bạn đang mang thai và thấy bất kỳ dấu hiệu viêm bất thường nào.

Cách phòng ngừa viêm âm đạo

Vệ sinh đúng – đủ – dịu nhẹ

• Rửa vùng kín mỗi ngày bằng nước ấm sạch hoặc dung dịch dịu nhẹ (pH ~4.5).
• Không thụt rửa sâu; sau khi rửa lau khô bằng khăn sạch.
• Khi đi vệ sinh, lau từ trước ra sau để tránh đưa vi khuẩn từ hậu môn lên âm đạo.

Trang phục & thói quen

• Quần lót cotton thoáng khí; thay khi ẩm ướt, phơi nắng để khô ráo.
• Tránh quần bó sát quá lâu, tránh để mồ hôi đọng.
• Trong kỳ kinh: thay băng 4–6 giờ/lần; dùng tampon/cốc nguyệt san đúng cách.

Tình dục an toàn

• Chung thủy một bạn tình; dùng bao cao su khi cần.
• Vệ sinh cơ quan sinh dục trước – sau quan hệ.

Lối sống – dinh dưỡng

• Ăn cân bằng, hạn chế đường nếu hay bị nấm; bổ sung lợi khuẩn (sữa chua/men vi sinh theo tư vấn).
• Ngủ đủ, vận động đều, quản lý stress.
• Không lạm dụng kháng sinh; dùng thuốc theo chỉ định.

Khám phụ khoa định kỳ

• 6 tháng/lần (hoặc theo khuyến nghị cá nhân). Phát hiện sớm giúp điều trị dễ dàng, giảm tái phát.

FAQ – Giải đáp nhanh về viêm âm đạo

Dấu hiệu viêm âm đạo và “dị ứng xà phòng” khác nhau thế nào?
Viêm âm đạo thường có khí hư bất thường (màu, mùi, kết cấu), kèm ngứa/đau; dị ứng xà phòng thiên về cảm giác rát – khô – châm chích ngay sau khi dùng sản phẩm, không có khí hư lạ. Ngừng sản phẩm kích ứng, cảm giác thường giảm nhanh.

Viêm âm đạo do nấm có lây cho bạn tình không?
Candida không phải STI điển hình, nhưng có thể lây trong một số trường hợp. Nếu tái phát nhiều, cả hai nên được khám và cân nhắc điều trị.

Tôi có thể tự rửa bằng lá trầu, lá trà xanh không?
Một số thảo dược có tính sát khuẩn nhẹ, chỉ nên dùng rửa ngoài, không thụt rửa và không lạm dụng. Nếu sau vài ngày không cải thiện hoặc có kích ứng, hãy dừng và đi khám. Thảo dược không thay thế thuốc khi đã viêm.

Viêm âm đạo tái đi tái lại phải làm sao?
Cần tìm nguyên nhân gốc (không điều trị đủ liều, bạn tình chưa điều trị, thói quen thụt rửa, đường huyết kém kiểm soát…). Bác sĩ có thể đề nghị liệu trình kéo dài hoặc phác đồ duy trì, kèm chỉnh thói quen vệ sinh – dinh dưỡng.

Bà bầu bị viêm âm đạo có cần kiêng quan hệ?
Nên hạn chế/kiêng trong giai đoạn điều trị. Nếu có quan hệ, dùng bao cao su và dừng ngay khi đau/ra máu/khí hư bất thường.

Sau khi khỏi, bao lâu thì có thể quan hệ lại?
Khi hết triệu chứng, hoàn tất đủ liều thuốc, và (nếu là STI) cả hai đã điều trị xong. Tốt nhất tái khám xác nhận đã khỏi.

Khí hư có mùi tanh nhưng không ngứa có phải viêm không?
Mùi tanh cá là dấu hiệu gợi ý BV ngay cả khi không ngứa. Bạn nên đi khám để xác định và điều trị đúng kháng sinh.

Kết luận

Viêm âm đạo là tình trạng phổ biến, có thể do vi khuẩn, viêm âm đạo do nấm, hoặc Trichomonas, cũng như do kích ứng – thiếu estrogen.

Nhận diện sớm dấu hiệu viêm âm đạo/triệu chứng viêm âm đạo (khí hư bất thường, mùi tanh, ngứa, đau) giúp điều trị kịp thời, giảm biến chứng.

Cách chữa viêm âm đạo phải theo nguyên nhân, dùng thuốc đúng – đủ – an toàn; thai phụ có phác đồ riêng (lưu ý cách chữa viêm âm đạo cho bà bầu).

Duy trì cách phòng ngừa viêm âm đạo: vệ sinh đúng, không thụt rửa, quần lót thoáng, tình dục an toàn, dinh dưỡng – ngủ nghỉ lành mạnh, khám định kỳ.

Nếu bạn đang gặp biểu hiện viêm âm đạo hoặc băn khoăn về chữa viêm âm đạo, đừng ngại trao đổi với bác sĩ phụ khoa. Chủ động nhận biết – điều trị – phòng ngừa sẽ giúp bạn giữ “cô bé” khỏe mạnh, tự tin và bảo vệ tốt khả năng sinh sản về lâu dài.